Januari 2002

 

Uitkomsten onderzoek nut zit-statafel 

pdf-versie

 

 

 

Inleiding

Gedurende vier maanden hebben Marloes van der Drift en Maarten de Jong van de afstudeerrichting Facility Management aan de Saxion Hogeschool IJselland te Deventer gewerkt aan hun afstudeeropdracht ‘onderzoek nut zit-statafel’ bij Witteveen Project Inrichting. Doel was het nut en het toekomstperspectief van de zit-statafel en zadelstoel te bepalen en de rol van dit meubilair ter voorkoming van RSI. Er is gebruik gemaakt van een internationale literatuurstudie en er zijn verschillende klanten van de zit-statafel/zadelstoel, ergonomen/arbodeskundigen en leveranciers geïnterviewd.

 

Internationale literatuurstudie

Over de zit-statafel en de zadelstoel is tot op heden weinig tot geen internationale literatuur te vinden. De zit-statafel is dan ook over het algemeen een betrekkelijk nieuw fenomeen in de hele kantoorwereld. De zadelstoel bestaat al ongeveer 20 jaar en uit onderzoek blijkt dat men door het gebruik van de zadelstoel meer productief is, de lichamelijke klachten afnemen en men meer plezier heeft in het werk.

Over de onderwerpen zitten en staan zijn al wel diverse onderzoeken naar gedaan. Daaruit blijkt dat een hele dag staan geen goede optie is, maar een hele dag zitten ook niet. Het lichaam heeft behoefte aan beweging en circulatie om efficiënt te kunnen werken en bepaalde klachten (schouders, nek, rug, armen) zien te voorkomen. Veranderingen in de werkhouding vermindert tevens vermoeidheidsklachten. Veel mensen weten echter niet wat de consequenties van een statische houding zijn op lange termijn. Verder wordt momenteel 4% van alle WAO gevallen veroorzaakt door RSI-klachten.

 

In Nederland zijn al wel diverse onderzoeken naar het nut van de zit-statafel gedaan. Het belangrijkste voordeel is de mogelijke afwisseling van de werkhouding tijdens allerlei burowerkzaamheden. Uit het onderzoek door ArboNed bij KPN^[1] blijkt dat men afwisseling van staan en zitten plezierig vindt en bevorderlijk is voor de prestaties en voor het welbevinden. Tevens nemen diverse lichamelijke klachten aanzienlijk af.

 

Het onderzoek

De onderzoekspopulatie, bestaande uit de gebruikers (zit-statafel/zadelstoel), ergonomen en leveranciers bestond in totaal uit 47 personen. Hiervan hebben 31 personen meegewerkt. De nadruk is vooral gelegd op de ergonomen en de gebruikers van de zit-statafel. Enkele vragen betreffende het onderzoek waren:

·         Is het nut van een zit-statafel in de praktijk bewezen?

·         Waarom heeft u gekozen voor een zit-statafel/zadelstoel?

·         Zijn er verbeteringen opgetreden?

·         Hoe vaak verstelt u ongeveer uw zit-statafel?

·         Hoeveel uur per dag maakt u gebruik van de zadelstoel?

 

Praktijkervaringen gebruikers zit-statafel

De zit-statafel is een hulpmiddel om regelmatig van houding te wisselen zodat de statische houding verdwijnt. Uit het onderzoek blijkt dat de gebruikers van de zit-statafel voornamelijk beeldschermwerk verrichten, onder te verdelen in administratieve –en ontwerptoepassingen. Meer dan de helft van die gebruikers zit hierdoor meer dan vier uur per dag achter de computer. Bij dagelijks computerwerk/bureauwerk van 5 uur of meer is het van groot belang om af te wisselen van de werkhouding. Dit laatste is gebleken uit de gesprekken met ergonomen.

Bijna alle gebruikers hebben de zit-statafel aangeschaft op het moment dat er klachten ontstonden (correctief). Eén persoon daarentegen heeft de zit-statafel preventief aangeschaft. In de toekomst verwachten wij dat hier een verandering in komt. Men zal ondervinden wat de consequenties zijn van een statische houding op lange termijn. Op de vraag of de klachten (rugklachten, moeheid, RSI) als gevolg van de afwisseling zitten/staan zijn verminderd, antwoordde iets meer dan de helft positief. Bij de rest bleef het gelijk, of was het tekort om er een oordeel over te geven. Verder verstelt men de zit-statafel ongeveer 2 tot 3 keer per dag en ongeveer 70% staat hierbij 2 tot 4 uur.

 

Ergonomen

De meeste geinterviewde ergonomen zijn het er over eens dat de zit-statafel vele ergonomische voordelen heeft, zoals meer beweging rondom de werkplek en de gemakkelijke afwisseling van de werkhouding. Ergonomen vinden de hoogte, stabiliteit en snelheid van de zit-statafel van groot belang.

 

Circa 30% van de geinterviewde ergonomen vonden de zadelstoel in combinatie met de zit/sta-tafel en een normale burostoel de beste ergonomische oplossing ter voorkoming van RSI. Voordeel van de zadelstoel is dat de bovenbenen 45⁰ naar beneden kunnen hangen en hierdoor het bekken naar voren gekanteld wordt. Hierdoor komt de rugwervel automatisch in de natuurlijke S-vorm te staan. Dit is de minste belasting voor de rug, want het lichaamszwaartepunt komt nu recht boven het bekken te staan. Hierdoor is het bovenlichaam in een ontspannen positie en krijg je dus minder last van allerlei verkrampingen (en klachten) in je rug, schouder en nek. Deze verkrampingen kunnen op termijn ook weer doorwerken naar je armen en polsen. Bij de klassieke wijze van zitten maakt je bekken een hoek van 90⁰ met je rug. Hierdoor kan je gemakkelijke met een bolle rug gaan zitten en automatisch komen je schouders (en vaak ook je hoofd) dan naar voren. Het gevolg is dat je spieren in je bovenlichaam continue in een statische belasting aangespannen zijn. Dit kan vaak een oorzaak zijn van vele klachten. De zadelstoel wordt door deze groep ergonomen niet als een vervanging van de normale burostoel gezien, maar als een goede aanvulling. Het gaat immers om variatie in de werkhouding.

 

Meer dan de helft van de ondervraagden ergonomen vonden het gebruik van een zadelstoel niet zinvol. Dit komt mede doordat men op een zadelstoel actief moet gaan zitten en vele beeldschermwerkers kunnen dit niet lang volhouden of willen dit gewoon niet.

 

Bijkomende genoemde voordelen van de zadelstoel zijn het vrij bewegen van de benen naar alle kanten, het gemakkelijk en veilig reiken naar voorwerpen en het gemakkelijke zitten en opstaan.

 

Ergonomen adviseren hun klanten wel de zit-statafel maar veel mensen moeten nog aan het idee wennen dat de mogelijkheid bestaat om ook staand te kunnen werken. Op dit moment is de prijs van vele aanbieders van de zit-statafel nog aan de hoge kant. Ook beslist vaak de directie en/of inkoper welk meubilair er wordt aangeschaft. Dit heeft te maken met het budget en tevens blijft men vaak bij dezelfde leverancier, ook al heeft deze geen zit-statafels in haar collectie.

 

Ontwerp NEN-norm 2441 (62 cm – 120 cm)

Over het algemeen gesproken wordt de ondergrens van deze norm -62 cm- door bijna alle ergonomen als goed bevonden. Een tafel moet voor iedereen geschikt zijn en op dit moment zijn er veel kleine mensen in Nederland, met name door de groei van het aantal allochtonen in Nederland. De bovengrens daarentegen (=120 cm), zou wel wat hoger mogen. De mens wordt namelijk ook steeds langer.

 

Wij hebben een aantal opmerkingen naar de NEN-commissie gestuurd omdat wij het niet eens zijn met deze norm. Naar onze mening is de ondergrens van 62 cm te scherp gesteld. In de praktijk blijkt dat de Duitse norm - 68 cm - goed voldoet, dus waarom zullen wij dit niet volgen? Tevens hebben wij een groot meubelmontagebedrijf en enkele groten banken geinterviewd. Deze geven aan dat de in hoogte verstelbare 'normale' burotafels, in minder dan in 1 promiel van de gavallen op 62 cm hoogte ingesteld staan. Schatting is dat in Nederland maar maximaal een half promiel van alle in hoogte verstelbare buro's onder de 68 cm hoogte staat. Tevens blijkt in de praktijk dat kleine mensen hun tafel gewoon niet laag willen zetten en ze de voorkeur geven aan het gebruik van een voetenbankje.

 

Ongeveer 3 á 4 procent van de Nederlandse bevolking is 190 cm of langer. Deze mensen hebben al snel een tafel nodig van boven de 122 cm. Bij mensen die 200 cm lang zijn, moet de tafel zelfs al ingesteld kunnen worden op 127 cm hoogte. Een beperking van deze norm is dat het accent ligt op de ondergrens in plaats van op de bovengrens. Deze scherpe ondergrens maakt het technische zeer moeilijk een tafel te ontwerpen met een hoogte van boven de 120 cm. De nieuwe NEN-norm voor zit/sta tafels wordt dus voor Nederlandse meubelfabrikanten een belemmering voor de ontwikkeling van goede zit-statafels. Door de nieuwe NEN-norm denken wij dat de Nederlandse fabrikanten een slechte exportpositie krijgen. Ons advies is een NEN-norm voor zit/sta-tafels met een minimaal hoogtebereik van 68-122 cm, een gewenst hoogtebereik van 68-125 cm en een optimaal hoogtebereik van 68-127 cm. Uiteraard onder de voorwaarde dat de stabiliteit van de tafel – ook in de hoogste stand - voldoende blijft. Tot op heden is het niet bekend wat de NEN-commissie met onze opmerkingen gedaan heeft.

 

Leveranciers

De leveranciers zijn het er over eens dat een verbeterde ergonomie op de werkplek zorgt voor een sterke stijging van de productiviteit en een evenzo sterke daling van het verzuim. Door gebruik te maken van de mogelijkheid om staand te werken en gebruik te maken van een zadelstoel verbreek je de statische houding die je normaal hebt bij een gewone bureautafel- en stoel. De leveranciers van de zit-statafel zijn net als de ergonomen er van overtuigd dat er een stijgende lijn zit in de verkoop van zit-statafels. De verkoop van de zadelstoel groeit elk jaar en dat bewijst dat men steeds meer ergonomisch bewust wordt. 

 

Praktijkervaring gebruikers zadelstoel

Vele klanten van Witteveen gebruiken de zadelstoel in combinatie met een zit-statafel. Op één persoon na heeft iedereen om ergonomische redenen gekozen voor de zadelstoel. Iets meer dan de helft gebruikt de zadelstoel meer dan 4 uur per dag. Twee personen gebruiken hem zelfs continue. De gebruikers ervaren de zadelstoel als zeer prettig. Dit zijn vaak intensieve computergebruikers, die in het verleden RSI-klachten hebben opgelopen en nu veel baat hebben met een zadelstoel in combinatie natuurlijk met een zit-statafel.

 

Rol zit-statafel ter voorkoming van RSI

Uit ons onderzoek en tevens uit andere onderzoeken blijkt dat de gebruikers van de zit-statafel voordeel ondervinden bij het gebruik van deze tafel. De RSI-klachten nemen aanzienlijk af en men vindt de afwisseling van staan en zitten plezierig en bevorderlijk voor prestaties en het welbevinden. Ergonomen zijn erg voorzichtig in een uitspraak over de rol van de zit-statafel ter voorkoming van RSI, doordat er tot op heden hiernaar geen wetenschappelijk onderzoek is verricht. Velen geloven echter wel in de ergonomische voordelen van de zit-statafels.

 

Toekomstperspectief

Sinds de laatste 2 jaar is er een sterk stijgende vraag naar ergonomische bureaustoelen geweest, ergonomie en kwaliteit rondom de werkplek wordt steeds belangrijker gevonden. De groei van zit-statafels zal de komende jaren daardoor ook naar ons idee sterk stijgen. De prijs van de zit-statafel zal steeds lager worden en tevens komen er steeds meer nieuwe modellen op de markt. Bij Witteveen Project Inrichting is recent een nieuwe zit-statafel toegevoegd aan de collectie: de Waver. De prijs van deze tafel ligt rond de €1590. Dit is een goede prijs in verhouding tot de kwaliteit, zoals hoogtebereik, stabiliteit en snelheid. De prijzen van de overige zit-statafels bij Witteveen Project Inrichting liggen op dit moment tussen €590,- en €4.085,-. Verder heeft Witteveen Project Inrichting een nieuw veelbelovend product toegevoegd aan haar collectie: Gein Stanivo. Hiermee kan voor circa €450,- een bestaande burotafel getransformeerd worden tot een zit-statafel (voor details zie www.staand-werken.nl).

 

Van verschillende experts is vernomen dat in Scandinavië de zit-statafel al een marktaandeel van minstens 50% bereikt heeft. Ook voor Nederland verwachten wij op korte termijn een doorbraak van de vraag naar zit-statafels. Een marktaandeel van 2% in 2002 is heel waarschijnlijk. Over 3-4 jaren zal dit marktaandeel minimaal opgelopen zijn tot 10%. De geinterviewde ergonomen en leveranciers zijn er tevens van overtuigd dat de vraag naar zit-statafels de komende jaren sterk zal toenemen.

 

Conclusie is dat het toekomstperspectief van de zit-statafel zeer positief is. Het gebruik van de zadelstoel zal hierop waarschijnlijk achterlopen, omdat vele ergonomen nog vraagtekens over de voordelen van de zadelstoel hebben. Wij denken echter dat dit op termijn ook zal veranderen. De zadelstoel heeft immers belangrijke aanvullende ergonomische voordelen tov een normale burostoel.

 

www.staand-werken.nl